Nogaylar hakkında bilgiler
Nogaylar, ya da Türkiye'de bilinen adlarıyla Nogay Türkleri, dünya genelinde sayıları 100.000 ila 200.000 arasında değişen, Türklerin Kıpçak boyuna mensup bir halktır. Adlarını, Altın Orda Hanlığı’nın güçlü komutanı ve devlet adamı Nogay Han’dan alırlar. 13. yüzyıl sonlarında Altın Orda’dan ayrılan bozkır kabileleri, Karadeniz’in kuzeyindeki Deşt-i Kıpçak bölgesinde göçebe bir yaşam sürdürmüş ve zamanla Nogay Ordası adı verilen siyasi bir birlik kurmuşlardır. Bu birlik 15. ve 16. yüzyıllarda bugünkü Kuzey Kafkasya, Astrahan, Stavropol ve Don-Volga havzasında önemli bir Türk-Müslüman gücü olmuştur.
Nogaylar, göçebe hayvancılıkla uğraşan, atlı savaşçılık geleneği güçlü, kendine özgü halk edebiyatı ve müziği olan bir toplumdur. Başta Kazaklar ve Kırgızlar olmak üzere diğer bozkır Türkleriyle etkileşim içinde olmuş; Osmanlı Devleti ile de zaman zaman müttefiklik ilişkileri kurmuşlardır. 16. yüzyılda Moskova Knezliği'nin güçlenmesiyle birlikte Nogay Ordası parçalanmış, halkın bir kısmı Astrahan ve Kazan hanlıkları bölgesine, bir kısmı ise Osmanlı idaresindeki Kırım Hanlığı topraklarına göç etmiştir. Bu göçlerle birlikte Osmanlı topraklarına yerleşen Nogaylar, Dobruca, Deliorman, Dinar, Konya, Eskişehir, Afyon, Balıkesir gibi bölgelere dağılmışlardır.
18. yüzyıldan itibaren Rus Çarlığı'nın yayılmacı politikaları sonucu Nogaylar sistemli baskı, zorunlu göç ve asimilasyona uğramışlardır. 1770’lerden itibaren binlerce Nogay ailesi, Rus işgallerinden kaçmak amacıyla Osmanlı’ya sığınmıştır. 1860’larda Kafkas-Rus savaşları sırasında da ikinci büyük göç dalgası yaşanmış; Kuzey Kafkasya’daki Nogay nüfusu büyük oranda dağılmıştır. Kalanlar, Volga çevresindeki Hristiyanlaştırma ve yerleşik hayata zorlama politikalarına maruz kalmıştır.
Sovyetler döneminde Nogaylar, “resmî azınlık” statüsüne alınmamış; dilleri, okulları ve kültürel yapıları büyük ölçüde dağıtılmıştır. Stalin döneminde, başta Karaçay-Çerkes ve Dağıstan bölgeleri olmak üzere, Nogay köyleri kolektifleştirme uygulamalarıyla tasfiye edilmiştir. Göçebe yaşam kültürü ortadan kaldırılmış, Nogay dili eğitimden ve kamu hayatından dışlanmıştır. Dağıstan, Stavropol ve Çeçenya’daki Nogaylar dillerini korumaya çalışmış, ancak nüfusun önemli bir kısmı Rusça’ya geçiş yapmıştır.
Bugün Nogaylar, Rusya Federasyonu sınırları içinde özellikle Dağıstan, Karaçay-Çerkesya, Stavropol, Astrahan ve Çeçenya bölgelerinde yaşamaktadır. Ayrıca Türkiye, Romanya (Dobruca) ve Kazakistan gibi ülkelerde güçlü diasporaları bulunmaktadır. Türkiye’deki Nogaylar, genellikle Tatar veya Kırım kökenli Türkler ile birlikte anılsa da, kimliklerini koruma yönünde dernekler ve kültürel çalışmalar yürütmektedir. Günümüzde Nogay Türkleri, hem İslamî geleneklerine hem de sözlü kültürlerine (ağıtlar, destanlar, kopuz geleneği) bağlı olarak yaşamaya devam etmekte; dillerini ve kimliklerini yaşatma mücadelesi vermektedirler.